چای یکی از پرمصرف‌ترین نوشیدنی‌ها در جهان است که پس از آب مقام دوم را در میان انواع نوشیدنی‌ها داراست. چای سیاه، چای سبز و اوولنگ از جمله محصولاتی است که از برگ‌های گیاه چای به‌دست می‌آید.
مبدأ و منشأ چای سبز مشخص نیست اما نخستین بار حدود هزار سال پیش چینی‌ها برای محافظت از آب مصرفی خود در برابر آلودگی‌های میکروبی آن را می‌جوشاندند و برای طعم دادن به این آب جوشیده از برگ‌های سبز چای استفاده می‌کردند. بعدها، خاصیت شفادهندگی این آب به چای موجود در آن نسبت داده شد.
اولین یادداشت‌ها درباره خواص دارویی چای سبز در سال 1211 میلادی و توسط چینی‌ها نوشته شد که اعتقاد داشتند نوشیدن چای برای سلامت مفید است. در قرن 16 میلادی وقتی اروپایی‌ها برای نخستین بار با چای سبز مواجه شدند، از آن به عنوان یک نوشیدنی دارویی نام بردند که برای فرونشاندن تب، سردرد، درد معده و درد مفاصل استفاده می‌شد.
البته خیلی قبل از آن نیز چای سبز به عنوان یک نوشیدنی نیروبخش و مقوی در نزد ملوانان و دریانوردان غربی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. کما این‌که امروزه هم اخبار زیادی از خواص تازه کشف شده چای سبز می‌شنویم.
دکتر محمدحسین حداد خداپرست ،دانشیار گروه علوم و صنایع غذایی دانشگاه فردوسی مشهد در مورد مراحل تولید و خواص درمانی چای سبز به همشهری می‌گوید: چای سبز از بخار دادن برگ‌های تازه گیاه چای در حرارت‌های بالا تولید می‌شود که به موجب آن آنزیم‌های اکسید کننده موجود در این برگ‌ها غیرفعال شده در حالی که محتوی پلی فنلی آنها دست نخورده و سالم باقی می‌ماند.
او می‌افزاید: پلی فنل‌های موجود در چای سبز عمدتاً با نام فلاونول‌ها و کاتشین‌ها شناخته می‌شوند که 30 تا 40 درصد از مواد جامد استخراج شده از برگ‌های چای سبز خشک را تشکیل می‌دهند و مطالعات انجام شده بر روی حیوانات و همچنین انسان‌ها نشان داده است که این ترکیبات به‌طور قابل ملاحظه‌ای دارای خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدسرطانی، ضد التهابی و ضد باکتریایی هستند.
به عقیده او چای سیاه در طی فرایند تولید بسیاری از موادی که در سلامتی انسان نقش دارد را از دست می‌دهد و این در حالی است که چای سبز 6 برابر چای سیاه خواص آنتی‌اکسیدانی دارد.
افسانه‌های قدیمی و سنتی ژاپنی‌ها که با چای سبز مرتبط است، دانشمندان را بر آن داشت تا در مورد اثرات آن بر روی بدن انسان تحقیق کنند. محققان ژاپنی معتقدند که زنان باید در دوران بارداری چای سبز بنوشند زیرا حاوی مقادیر قابل توجهی عنصر «روی» است که در دوران بارداری بسیار لازم و ضروری می‌باشد.
تحقیقات اخیر همچنین نشان داد که نوشیدن چای سبز علاوه بر کاهش ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی در کاهش خطر ابتلا به انواع سرطان‌ها، تنظیم قند خون، کاهش فشار خون، افزایش قدرت سیستم عصبی، تسهیل در کاهش وزن بدن، کمک به جلوگیری از زخم معده، کند کردن روند پیری، مقابله با ویروس سرماخوردگی و آنفلوآنزا و حتی درمان بیماری‌های لثه و جلوگیری از اختلالات تنفسی نیز مؤثر است. همچنین این نوشیدنی دارویی قادر است پوست بدن را از صدمات کوتاه‌مدت و درازمدت اشعة خورشید در امان نگه دارد.
خواص ضد سرطانی چای سبز
مطالعات انجام شده بر روی حیوانات آزمایشگاهی اثرات ضدسرطانی پلی فنل‌های موجود در چای سبز را اثبات کرد. در این مطالعات فلاون‌ها، فلاونول‌ها، ایزوفلاون‌ها و کاتشین‌ها از جمله پلی‌فنل‌هایی بودند که به خاطر داشتن خواص ضد سرطانی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. خواص ضد سرطانی و ضد جهش‌زایی چای سبز برای اولین بار در سال 1998 روشن شد و از آن به بعد بسیاری از مطالعات آزمایشگاهی و اپیدمیولوژیک در ارتباط با آن انجام شد.
در موش‌ها این موضوع به اثبات رسید که مصرف چای سبز به‌صورت نوشیدنی و یا مصرف پلی فنل‌های حاصل از آن می‌تواند بدن را در برابر مواد شیمیایی سرطان‌زا و همچنین اشعه فرابنفش محافظت کند. همچنین نتایج مطالعات اخیر نشان داد که عصاره استخراج شده از چای سبز می‌تواند علیه عوامل شیمیایی دیگری که قادرند در سایر مدل‌های حیوانی سرطان ریه، معده، مری، اثنی عشر، پانکراس، کبد، سینه و کولون ایجاد کنند، خواص محافظت کنندگی از خود نشان دهد.
به گفته دکتر حداد خداپرست، بسیاری از اثرات ضد سرطانی چای سبز به دلیل وجود ترکیبی موسوم به ای.جی.سی.جی در آن است که عمده‌ترین ترکیب پلی فنلی چای سبز به‌شمار می‌رود و یک فنجان از این چای حاوی 200 میلی‌گرم از این نوع ترکیب ضد سرطانی است.
به گفته او مصرف مکرر چای سبز منجر به افزایش سطح ای.جی.سی.جی در ارگان‌های مختلف بدن می‌شود که این مورد می‌تواند از بروز سرطان‌های متعدد در قسمت‌های مختلف بدن جلوگیری کند.
پژوهش‌های انجام شده بر روی موش‌ها همچنین نشان داد که عصاره چای سبز، پلی فنل‌های چای سبز و به‌خصوص ای.جی.سی.جی از مرحله شروع تومورهای پوستی جلوگیری می‌کند. از سوی دیگر نتایج تحقیقات اخیر حاکی از آن است که نوشیدن چای سبز سرعت بهبود بیماران سرطانی را بعد از روش‌های متداول درمان مثل اشعه و یا شیمی‌درمانی افزایش می‌دهد.
یکی دیگر از انواع سرطان‌ها که به نظر می‌رسد مصرف چای حالات متفاوتی در آن ایجاد خواهد کرد، سرطان معده است. به گفته دکتر خداپرست بر اساس مطالعات انجام شده مردانی که در روز 7 فنجان و یا بیشتر چای سبز مصرف می‌کنند، احتمال ابتلای آنها به سرطان معده 31 کمتر از سایر افراد خواهد بود. از سوی دیگر مطالعات دانشمندان ژاپنی در این زمینه حاکی از آن است که چای سبز پس از مصرف در سلول‌های معده تجمع یافته و بدین ترتیب موجب افزایش غلظت عوامل جلوگیری کننده از رشد سلول‌ها شده و به دنبال آن مرگ سلولی در سلول‌های سرطانی معده را سبب خواهد شد.
در مورد نقش چای سبز در پیشگیری از سرطان ریه نیز تاکنون مطالعات زیادی انجام شده است. محققان ژاپنی در مطالعات خود دریافتند که کاتشین موجود در چای سبز از رشد سلول‌های پیش‌سرطانی در ریه جلوگیری می‌کند .مطالعات آنان همچنین نشان داد که چای سبز اثرات سیگار کشیدن را کاهش می‌دهد.
استفاده از این نوع نوشیدنی در پیشگیری از سرطان تخمدان نیز مؤثر است. پژوهش‌ها نشان داد که چای سبز اثرات مواد شیمیایی پیشگیری کننده از سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد.
همچنین مصرف این نوشیدنی و یا تئانین که یک آمینواسید پیدا شده در برگ‌های چای سبز است، یک اثر سینرژیستی با داروی آدریامایسین در کاهش اندازه تومورها دارد. این در حالی است که آدریامایسین به‌تنهایی در کاهش اندازه تومورها مؤثر نیست. محققان می‌گویند تئانین قادر است غلظت این دارو را در بافت توموری به 3 برابر افزایش دهد در حالی که غلظت آن در سایر بافت‌های سالم کاهش می‌یابد.
یافته‌های اخیر همچنین نشان داد که چای سبز می‌تواند در درمان سرطان خون نیز مؤثر باشد. دانشمندان می‌گویند کاتشین‌های موجود در چای سبز در جلوگیری از تکثیر سلول‌های سرطانی خون موش و انسان نقش دارد.
خواص ضد سرطانی و ضد جهش‌زایی چای سبز سبب شد تا امروزه بسیاری از غذاها، نوشابه‌ها و لوازم آرایشی و بهداشتی با عصاره این گیاه غنی شوند و این عصاره به عنوان یک مکمل به آنها اضافه شود. بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند که چای سبز قادر است در اکثر این محصولات و البته نه در همه آنها ویژگی پیشگیری از سرطان را نشان دهد.
معجزه‌های دیگر چای سبز
تحقیقات انجام شده نشان داد که مصرف چای سبز و چای سیاه می‌تواند سال‌های زندگی بعد از حمله‌های قلبی را افزایش دهد. در یک تحقیق انجام شده روی 1900 زن و مردی که از حمله‌های قلبی نجات یافته بودند معلوم شد که طرفداران مصرف چای که به میزان 19 فنجان یا بیشتر چای سبز در هفته مصرف می‌کردند، احتمال مرگ آنها در بیشتر از 4-3 سال آینده در مقایسه با افرادی که چای مصرف نکردند به میزان 44 کاهش یافت.
از سوی دیگر تحقیقات انجام شده در ژاپن، چین و آمریکا نشان می‌دهد که چای سبز از راه‌های گوناگونی می‌تواند به کاهش بیماری‌های قلبی کمک کند و کاتشین‌های موجود در آن ویژگی کاهش کلسترول خون از خود نشان می‌دهد.
همچنین چای سبز چسبندگی پلاکت‌های خونی را کاهش داده و در نتیجه در جلوگیری از تشکیل لخته‌های خونی مؤثر است. در مورد تأثیر این نوشیدنی در کنترل فشار خون و سطح قند خون نیز تاکنون تحقیقات زیادی انجام شده که همگی حاکی از اثرات مثبت چای سبز در کنترل این موارد است.
همچنین پژوهش‌ها نشان داد که عصاره برگ چای سبز از رشد باکتریهای گوناگونی که موجب بیماری اسهال می‌شوند جلوگیری می‌کند و تقریباً تمام نمونه‌های چای تست شده اثر آنتی باکتریایی خود را علیه استافیلوکوکوس اورئوس، استرپتوکوکوس اپیدرمیدیس، ویبریو کلرا، ویبریو پاراهمولیتیکوس، کمپیلو باکتر ججونای و پلژیوموناس شیگلوئیدس نشان داده‌اند.
جالب این‌که غلظت‌های بالای کاتشین هیچ اثر منفی بر روی بیفیدوباسیلوس‌ها که برای عملکرد روده‌ای بسیار مهم هستند، ندارد. از سوی دیگر یافته‌های اخیر در این زمینه نشان داد که کاتشین‌های موجود در چای سبز عوامل استریل کننده بسیار قوی هستند که می‌توانند از مسمومیت‌های غذایی جلوگیری کنند.
نقش چای سبز در کاهش وزن
گفته می‌شود افرادی که چای سبز می‌نوشند در طی روز بیشتر از 70 کالری می‌سوزانند و اعتقاد بر این است که افزایش سوخت و ساز آنتی اکسیدان‌ها موجب این تفاوت‌ها می‌شود که کافئین هم یکی از آنها است. همچنین ترکیب کافئین و ای.جی.سی.جی می‌تواند سرعت سوخت و ساز را به میزان 4 درصد افزایش دهد.
در یکی از داروهای جدید که اخیراً به عنوان داروی کاهنده وزن مورد توجه قرار گرفته است، عصاره چای سبز به عنوان یکی از 9 ترکیب مهم فرمولاسیون آن می‌باشد که کاهش اشتها را از طریق کاهش هورمونی به نام لپتین انجام می‌دهد.
چای سبز در کنار اثراتی که روی هورمون لپتین دارد موجب افزایش سطح هورمون نورآدرنالین نیز می‌شود. نورآدرنالین چربی سفید که در اطراف ران‌ها، کمر و ... وجود دارد را می‌سوزاند و در واقع بدن از این راه کالری بیشتری مصرف می‌کند و بدین ترتیب مصرف کنندگان چای سبز 43-35 درصد انرژی بیشتری می‌سوزانند.
